काठमाडौं – विश्वमा पछिल्लो समय पहिलो पटक जीवाश्म ईन्धन भन्दा स्वच्छ हावामा बढी सहायता रकम खर्च भएको एक अनुसन्धानले देखाएको छ । सरकार, एजेन्सी र विकास बैंकहरूले पहिलो पटक जीवाश्म ईन्धन भन्दा स्वच्छ हावामा धेरै सहायता रकम खर्च गरेको एक प्रतिवेदन फेला पारेको छ । यद्यपि, त्यस्ता परियोजनाहरूले अझै पनि अन्तर्राष्ट्रिय विकास कोषको १ प्रतिशत भन्दा कम पाउँछन् ।

हावामा भएका विषाक्त कणहरू विश्वव्यापी रूपमा सबैभन्दा ठूलो हत्यारा बनिरहेका छन् । तर, अभियानकर्ताहरू भन्छन्, ‘तिनीहरूबाट छुटकारा पाउनको लागि मुलुकहरूले ठूलो रकम लगानी गरिरहेका छन् ।’ पछिल्लो समय मानिसको चाँडो मृत्यु हुनुमा रक्तचाप, धुम्रपान र आहारले ठूलो भूमिका निर्वाह गरे पनि यसमा हावाको प्रत्यक्ष असर रहेको बताइन्छ ।

क्लीन एयर कोषका कार्यकारी निर्देशक जेन बर्स्टनले हावा सफा गर्नाले जीवन बचाउने भए पनि अर्थतन्त्र बढी खर्च हुन थालेको बताए । उनले थपे, ‘यदि तपाईंले हावा सफा गर्न कोष दिनुभयो भने यो तपाईंको पैसाको लागि सबैभन्दा ठूलो धमाका हुने एक मात्र चीज बन्नेछ ।’

सार्वजनिक प्रतिवेदनले २०१९ मा जीवाश्म ईन्धनको लागि अन्तर्राष्ट्रिय सहायता चरम सीमामा पुगेको देखाएको थियो । २०२१ मा, लगभग १.५ बिलियन डलर जीवाश्म इन्धन परियोजनाहरू सञ्चालन भए । यो कोइला प्लान्टहरू वा ग्यास पाइपलाइनहरू निर्माण गर्न खर्च गरिएको थियो । जुन दुई वर्ष अघि ११.९ बिलियन डलर थियो । बाहिरी वायु प्रदूषणको सामना गर्न खर्च गरिएको रकम भने २.३ अर्ब डलर पुगेको छ ।

यस परिवर्तनको बावजुद, सन् २०१५ देखि २०२१ को बीचमा स्वच्छ हावामा लक्षित खर्च अन्तर्राष्ट्रिय विकास कोषको १ प्रतिशत र अन्तर्राष्ट्रिय सार्वजनिक जलवायु वित्तको १ प्रतिशत मात्र रहेको उक्त प्रतिवेदनले जनाएको छ ।

अफ्रिकाले २०१७ देखि २०२१ को बीचमा वायु गुणस्तर कोषको ५ प्रतिशत प्राप्त गर्यो । संसारमा वायु प्रदूषणको उच्चतम स्तर भएका १० मध्ये पाँच देशहरू चीन, फिलिपिन्स, बंगलादेश, मंगोलिया र पाकिस्तानले ८६ प्रतिशत कोष प्राप्त गरेका छन् ।



वैज्ञानिकहरूले प्रत्येक वर्ष फोहोर हावाबाट कति मानिसहरूको मृत्यु हुने निश्चित नभएको बताए पनि जीवाश्म ईन्धनहरू जलाउँदा हुने वायु प्रदूषणबाट मृत्यु हुनेहरूको संख्या लाखौंमा पुग्ने अनुमान छ । खेतबाट निस्कने मल, गाडीको टायरबाट निस्कने धुँवा, सडकको धुलो र प्राकृतिक कारणले मृत्युको भार बढाउँछ ।

विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लूएचओ)का अनुसार क्लीन एयर कोषको प्रतिवेदनमा केन्द्रित रहेको बाहिरी वायु प्रदूषणले २०१९ मा ४.२ मिलियनको अकाल मृत्यु भएको थियो ।

धेरैजसो मृत्यु गरिब र मध्यम आय भएका देशहरूमा हुने गरेको छ । अफ्रिका र एसियाभरका देशहरूमा, जहाँ जनसंख्याको ठूलो भागमा बिजुलीको पहुँच छैन, सरकारले ऊर्जाको स्वच्छ स्रोतहरू किन्न संघर्ष गरेको छ जुन जीवाश्म ईन्धन प्लान्टहरू भन्दा सस्तो छ तर अग्रिम लागत बढी छ ।

केही देशहरूले आफ्नो हावा सफा गर्न ठूलो कदम चालेका छन् । चीनले २०१४ मा ‘प्रदूषण विरुद्ध युद्ध’ घोषणा ग¥यो । र, एक दशकमा सूक्ष्म कणहरूको स्तर ४० प्रतिशत तल ल्यायो । नतिजाको रूपमा, बेइजिङका बासिन्दाहरूले औसतमा चार वर्ष लामो बाँच्ने आशा गर्न सक्छन् ।

धनी देशहरूमा मानिसहरू पनि विषाक्त प्रदूषकहरूको खतरनाक स्तरमा निसासिरहेका छन् । गत हप्ता गार्जियनले गरेको अनुसन्धानले युरोपका ९८ प्रतिशत मानिसहरूले डब्ल्यूएचओका दिशानिर्देशहरूलाई उल्लंघन गर्ने धेरै प्रदूषकहरूले भरिएको हावामा सास फेरिरहेका छन् ।