काठमाडौं । सूर्य सौर्यमण्डलको केन्द्र हो । र, पृथ्वीमा जीवनको लागि ऊर्जाको सबैभन्दा ठूलो स्रोत पनि हो । यसको सतह भित्र र भित्र हुने गतिविधिहरू वैज्ञानिकहरूका लागि अझै रहस्यमय नै छन् । उनीहरूले भन्ने गरेका छन्, ‘सूर्यका कर्णहरूको तापक्रम लगभग १ करोड डिग्री सेल्सियस छ ।’

तर, पछिल्लो एक अध्ययनले कणहरू पहिले अनुमान गरिएको भन्दा ६.५ गुणा तातो हुन सक्ने खुलासा गरेको छ । अहिलेका अध्ययनहरूका अनुसार तिनीहरू ६ करोड डिग्री सेल्सियसभन्दा बढी पुग्न सक्छन् ।

हालै, सेन्ट एन्ड्रयूज विश्वविद्यालयका वैज्ञानिकहरूले गरेको खोजले सौर्य ज्वालाहरूको तापक्रमको बारेमा हाम्रो बुझाइलाई मात्र परिवर्तन गरेको छैन, ५० वर्ष पुरानो खगोल विज्ञान प्रश्नको उत्तर पनि दिएको छ ।



के हुन्न् सौर्य ज्वालाहरू ?
सौर्य ज्वालाहरू सूर्यको बाहिरी वायुमण्डलमा अचानक र तीव्र ऊर्जाको विस्फोट हुन् । यी विस्फोटहरूले सूर्यको वायुमण्डलका केही भागहरूलाई १ करोड डिग्री सेल्सियसभन्दा बढी तताउन सक्छन् ।

यस्तो अवस्थामा सूर्यबाट एक्स–रे र विकिरण पृथ्वीमा पुग्छन् । जसले हाम्रो ग्रहको माथिल्लो वायुमण्डललाई असर गर्छ । यसले उपग्रहहरू, अन्तरिक्ष यात्रीहरू र सञ्चार प्रणालीहरूलाई खतरामा पार्न सक्छ ।

एस्ट्रोफिजिकल जर्नल लेटर्समा प्रकाशित नयाँ अनुसन्धानले सौर्य ज्वालाहरूमा रहेका कणहरू पहिले अनुमान गरिएको भन्दा ६.५ गुणा तातो हुन सक्ने खुलासा गरेको छ । वैज्ञानिकहरूले पहिले उनीहरूको तापक्रम लगभग १ करोड डिग्री सेल्सियस भएको विश्वास गर्थे ।

आयनहरू र इलेक्ट्रोनहरू बीचको भिन्नता
सौर्य प्लाज्मा २ मुख्य कणहरू मिलेर बनेको हुन्छः आयनहरू (सकारात्मक रूपमा चार्ज गरिएका कणहरू) र इलेक्ट्रोनहरू (ऋणात्मक रूपमा चार्ज गरिएका कणहरू) ।

अहिलेसम्म, वैज्ञानिकहरूले सौर्य ज्वालाहरूमा दुवैको तापक्रम लगभग समान हुने विश्वास गर्थे । यद्यपि, अनुसन्धानकर्ताहरूको टोलीले गरेको एक अध्ययनले सौर्य ज्वालाहरूमा आयनहरू इलेक्ट्रोनहरू भन्दा धेरै तातो हुने पत्ता लगाएको छ ।

यो ताप किन र कसरी हुन्छ ?
प्राथमिक कारण चुम्बकीय पुनः जडान भनिने प्रक्रिया हो । यो एक भौतिक प्रक्रिया हो जसमा सूर्यको चुम्बकीय क्षेत्र रेखाहरू अचानक भाँचिन्छन् र त्यसपछि पुनः जडान हुन्छन् ।

यो प्रक्रियाले विशाल ऊर्जा, विशेष गरी आयनीकरण, जसले इलेक्ट्रोनहरू भन्दा ६.५ गुणा बढी ऊर्जा प्रदान गर्छ । यही कारणले गर्दा आयनहरूको तापक्रम इलेक्ट्रोनहरूको भन्दा धेरै गुणा बढी हुन्छ ।



५० वर्ष पुरानो रहस्यको समाधान
१९७० को दशकदेखि वैज्ञानिकहरू अलमल्लमा परेका थिए । सौर्य ज्वालाहरूबाट उत्सर्जित वर्णक्रमीय रेखाहरूको चौडाइ उनीहरूले अपेक्षा गरिएको भन्दा धेरै फराकिलो थियो ।

सुरुमा, यो अशान्तिको कारणले भएको मानिन्थ्यो । यद्यपि, समय बित्दै जाँदा, यो व्याख्यामाथि प्रश्न उठ्न थाल्यो, किनकि यति फराकिलो चौडाइलाई गतिले मात्र व्याख्या गर्न गाह्रो थियो ।

नयाँ अनुसन्धानका अनुसार अत्यधिक तातो आयनहरू यी फराकिलो वर्णक्रमीय रेखाहरूको कारण हुन् । यसको अर्थ वैज्ञानिकहरूले आधा शताब्दीदेखि खोजिरहेको उत्तर अब फेला परेको छ ।

पृथ्वी र मानिसहरूमा प्रभाव
सौर्य ज्वालाहरू केवल वैज्ञानिक चासोको विषय मात्र होइन, तिनीहरूले हाम्रो जीवन र प्रविधिमा पनि प्रत्यक्ष प्रभाव पर्छ ।

तीव्र विकिरण र तातो कणहरूले उपग्रहका इलेक्ट्रोनिक प्रणालीहरूलाई असर गर्न सक्छन् । यति मात्रै होइन यी विकिरणहरू अन्तरिक्षमा अन्तरिक्ष यात्रीहरूको स्वास्थ्यको लागि हानिकारक हुन सक्छन् ।

रेडियो तरंगहरू र जीपीएसमा पनि यसको प्रभाव पर्न सक्छ । पृथ्वीको वायुमण्डलः माथिल्लो तह (आयनोस्फियर) मा हुने परिवर्तनले वायु ट्राफिक र सञ्चारलाई बाधा पुर्याउन सक्छ ।



यो खोज किन महत्त्वपूर्ण छ ?
यो खोज धेरै तरिकाले ऐतिहासिक छ । यसले सौर्य ज्वालाहरूको वास्तविक तापको बारेमा नयाँ जानकारी प्रदान गरेको छ ।

यसले आयनहरू र इलेक्ट्रोनहरूको तापक्रम सधैं समान हुँदैन भन्ने कुरालाई प्रमाणित गरेको छ । यस अध्ययनले वर्णक्रमीय रेखाहरूको चौडाइको बारेमा ५० वर्ष पुरानो रहस्य समाधान पनि गरेको छ । यसले भविष्यमा अन्तरिक्ष मौसमको राम्रो भविष्यवाणी गर्न मद्दत गर्न सक्छ । यो खोजले सूर्यको कार्यको बारेमा हाम्रो बुझाइमा नयाँ अध्याय थपेको विज्ञ बताउँछन् ।

सूर्य हाम्रो ऊर्जा र जीवनको स्रोत हो । तर यसले आफैंमा धेरै रहस्यहरू पनि राख्छ । सौर्य ज्वालाहरूको तापक्रम र प्रभावको बारेमा यो नयाँ खोजले वैज्ञानिक संसारलाई मात्र उत्साहित बनाउने छैन, मानवतालाई अन्तरिक्षमा सुरक्षित रहन र पृथ्वीमा प्राविधिक प्रणालीहरूको सुरक्षा गर्न पनि मार्गदर्शन गर्नेछ ।

यस्ताे छ अध्ययन प्रतिवेदन