काठमाडौं । मानव गतिविधिहरूले पृथ्वीको मौसमलाई नै परिवर्तन गरेको पुष्टि पुष्टि भएको छ । विभिन्न समयमा गरिएका अध्ययले तापक्रम बढ्नु र डढेलो जस्ता प्रकोप बढ्नुमा मानव निर्मित गतिविधि प्रमुख बन्दै गएको देखाएका छन्।

तस्मानिया विश्वविद्यालयका वैज्ञानिकहरूले गरेको नयाँ अध्ययनले मानव गतिविधिहरूले विश्वव्यापी जंगली आगलागीको मौसम औसत ४० दिनले बढाएको खुलासा गरेको छ ।

अन्तर्राष्ट्रिय जर्नल नेचर इकोलोजी एण्ड इभोलुसनमा प्रकाशित यस अध्ययन अनुसार, विश्वको आधाभन्दा बढी वन डढेलो अहिले त्यस्तो समयमा भइरहेको छ जब तिनीहरू प्राकृतिक रूपमा हुनुहुँदैनथ्यो ।

पहिले, वन डढेलो प्रायः चट्याङ्बाट र सुख्खा मौसममा हुने गथ्र्यो । तर, अनुसन्धानले खेतमा बालीनाली र अवशेषहरू जलाउने, जमिन सफा गर्ने र आकस्मिक आगो लगाउने जस्ता मानव हस्तक्षेपहरूले आगोको समय परिवर्तन गरेको पुष्टि गरेको छ ।

आफ्नो अध्ययनमा, अनुसन्धानकर्ताहरूले विश्वभरका ७०० भन्दा बढी पारिस्थितिक क्षेत्रहरूबाट इन्धनको ओसिलोपन र बिजुलीको डेटा विश्लेषण गरेका छन् । यस विश्लेषणको नतिजाले विश्वव्यापी रूपमा वन डढेलोको समय परिवर्तन भएको देखाउँछ ।



प्राकृतिक चक्र परिवर्तन गर्दै मानव गतिविधिहरू
टास्मानिया विश्वविद्यालयका अनुसन्धानकर्ता र अध्ययनका सह–लेखक डा. टोड एलिसका अनुसार मानिसहरूले आगोलाई प्रभाव पार्न थाल्नु अघि, जंगलमा आगो प्रायः सुख्खा मौसममा लाग्थ्यो । यो समय चट्याङ पनि पथ्र्यो । तर, अब मानव हस्तक्षेपले यो प्राकृतिक चक्रलाई परिवर्तन गरेको छ ।

वैज्ञानिकहरूका अनुसार, सबैभन्दा ठूलो परिवर्तन घाँसे मैदानहरूमा देखिएको छ, जहाँ मानव गतिविधिहरूले आगोको मौसमलाई लगभग ३ महिना बढाएको छ ।

अब, धेरैजसो आगलागिका घटना मानव–प्रेरित अवधिमा भइरहेका छन् भन्न सकिने विज्ञ बताउँछन् । दुर्गम बोरियल वन र टुन्ड्रा क्षेत्रहरूले पनि लामो आगोको मौसम अनुभव गरिरहेका छन् ।

वैज्ञानिकहरूका अनुसार यो परिवर्तन पारिस्थितिक प्रणालीको लागि खतरनाक छ । हजारौं वर्षदेखि, प्रजातिहरू एक विशिष्ट आगोको मौसममा अनुकूलन गर्न विकसित भएका छन् । तर, अब, जब गलत मौसममा आगो लाग्छ, यसले प्रजनन चक्र र प्रजातिहरूको पुनः प्राप्ति गर्ने क्षमतालाई बाधा पुर्याउँछ । यसले जैविक विविधताको लागि गम्भीर खतरा निम्त्याउँछ र पारिस्थितिक प्रणालीमा अभूतपूर्व दबाब दिन्छ ।



अध्ययनमा संलग्न अर्का अनुसन्धानकर्ता डा. ग्रान्ट विलियमसन भन्छन्, ‘हामीले बढ्दो तीव्र आगो मात्र देखिरहेका छैनौं, ती आगोहरू पनि देखिरहेका छौं जसको लागि पारिस्थितिक प्रणाली तयार छैन ।’ उनी थप्छन्, ‘यी आगोहरू अब वर्षाको समयमा भइरहेका छन् जब प्रकृतिले तिनीहरूलाई सामना गर्न विकसित भएको छैन ।

वैज्ञानिकहरूका अनुसार जलवायु परिवर्तनले यो समस्यालाई बढाइरहेको छ । बढ्दो तापक्रम र सुख्खा अवस्थाले मानव–सृजित आगोलाई लामो समयसम्म सजिलै फैलिन अनुमति दिन्छ । यसले केही क्षेत्रहरूमा वर्षभरि आगोको मौसम पनि निम्त्याउन सक्छ ।

प्रोफेसर डेभिड बोमनका अनुसार, अब मानिसहरू आगोको जिम्मेवार भण्डार बनेका छन् ।

संयुक्त राष्ट्र संघले हालै जारी गरेको एक प्रतिवेदनले पनि बढ्दो तापक्रमसँगै शताब्दीको अन्त्यसम्ममा यस्ता घटनाहरू ५० प्रतिशतले बढ्न सक्ने भन्दै वन डढेलोबाट सचेत बन्नुपर्ने चेतावनी दिएको छ ।