काठमाडौं – जलवायु परिवर्तनका कारण सलहको प्रकोप बढ्नसक्ने एक नयाँ अध्ययनले निष्कर्ष निकालेको छ । यसको बढी प्रभाव अब मरुभूमिमा पर्ने विज्ञ बताउँछन् । किनकी त्यहाँ तेज हावा र हत्याधिक वर्षा सुरु भएको छ ।

‘एन्थ्रोपोजेनिक जलवायु परिवर्तनले मौसमको ढाँचामा परिवर्तन ल्याउन सक्छ, जसले सलहको प्रकोपलाई अझ खराब बनाउन सक्छ,’ पछिल्लो अध्ययनमा भनिएको छ । उत्तर र पूर्वी अफ्रिका, मध्य पूर्व र दक्षिण एसियाका केही सुक्खा क्षेत्रहरूमा पाइने सलहको छोटो सिङ्गको प्रजाति, एक प्रवासी कीरा हो । तिनीहरू लाखौंको बगालमा लामो दूरीको यात्रा गर्छन् र अन्नबालीमा क्षति पु¥याउँछन्, अनिकाल र खाद्य असुरक्षा निम्त्याउँछन् ।

अध्ययनका अनुसार ८ करोड सलह भएको एक वर्ग किलोमिटरको झुण्डले एक दिनमा ३५ हजार मानिसलाई खुवाउन पर्याप्त बाली खान सक्छ । संयुक्त राष्ट्र संघको खाद्य तथा कृषि संगठनले यसलाई विश्वको सबैभन्दा विनाशकारी प्रवासी कीटको रूपमा वर्णन गरेको छ ।

साइन्स एडभान्सेज जर्नलमा प्रकाशित अध्ययनले गर्मी मौसममा सलहको प्रकोपलाई रोक्न र नियन्त्रण गर्न निकै गाह्रो हुने बताएको छ । अध्ययनका लेखक सियाओगाङ हे, नेशनल युनिभर्सिटी अफ सिंगापुरका सहायक प्रोफेसरले भने, ‘जलवायु परिवर्तनका कारण धेरै पटक र गम्भीर चरम मौसमी घटनाहरूले सलहको प्रकोपमा अप्रत्याशित वृद्धि हुन सक्छ ।’

प्रोफेसर सियाओगाङ यस अध्ययनले देशहरूलाई सलह गतिविधिमा जलवायु परिवर्तनको प्रभावलाई बुझ्न र त्यसको सामना गर्न मद्दत गर्ने आशा राख्छन् । जसले गर्दा कृषि उत्पादकत्व र खाद्य सुरक्षामा पर्ने असरलाई कम गर्न सकिन्छ । उनीहरूले देशहरू र नियन्त्रण संगठनहरू बीचको राम्रो क्षेत्रीय र महाद्वीपीय सहयोगलाई छिटो प्रतिक्रिया दिन प्रारम्भिक चेतावनी प्रणालीहरू निर्माण गर्न आग्रह गरे ।

अफ्रिका र मध्य पूर्वमा सलहको प्रकोपको खतरा र जलवायु परिवर्तनसँगको सम्बन्धको मूल्याङ्कन गर्न, वैज्ञानिकहरूले खाद्य र कृषि संगठनको सलह हब डेटा उपकरण प्रयोग गरेर १९८५ देखि २०२० सम्म मरुभूमिमा सलहको प्रकोप घटनाहरूको विश्लेषण गरे । उनले लामो दूरीको फैलावट ड्राइभिङ के हुन सक्छ भनेर निर्धारण गर्न कीट ढाँचाहरू जाँच गर्न तथ्याङ्क–आधारित ढाँचा सिर्जना र प्रयोग गरे ।

अनुसन्धानकर्ताहरूले केन्या, मोरक्को, नाइजर, यमन र पाकिस्तानलगायत अधिकांश देशहरूमा सलहको प्रकोप भएको पत्ता लगाए ।

२५ वर्षमा मरुभूमिमा सलहको सबैभन्दा नराम्रो प्रकोप २०१९ र २०२० मा पूर्वी अफ्रिकामा भएको थियो, जब कीराहरूले सयौं हजार एकड खेतहरू र बाली, रूख र अन्य वनस्पतिहरूलाई क्षति पुर्‍यायो, जसले खाद्य सुरक्षा र जीविकोपार्जनमा असर पारेको थियो ।

कीट फिजियोलोजी र इकोलोजीको अन्तर्राष्ट्रिय केन्द्रका वैज्ञानिक एल्फतिह अब्देल–रहमानले जलवायु परिवर्तनका कारण ठूलो मात्रामा मरुभूमि सलहको प्रकोपले खाद्य उत्पादन घटाएर र खाद्यान्नको मूल्य बढाएर प्रभावित क्षेत्रहरूमा जीविकोपार्जनमा ठूलो खतरा हुने बताए ।

अन्वेषकहरूले मरुभूमि सलहको प्रकोपको परिमाण र हावाको तापक्रम, वर्षा, माटोको आर्द्रता र हावा जस्ता मौसम र जमिनको अवस्थाबीचको बलियो सम्बन्ध पनि फेला पारे । सलहहरूले मरुभूमिका मुख्य क्षेत्रहरूमा आक्रमण गर्ने सम्भावना बढी हुन्छ जहाँ अचानक भारी वर्षा हुन्छ र प्रकोपमा कीराहरूको संख्या मौसमको अवस्थाले कडा रूपमा प्रभावित हुन्छन् ।