काठमाडौं – एक पटक सोच्नुहोस् त – विश्वमा ट्वाइलेट पेपर कतिको प्रयोग हुन्छ होला ? हामी अनुमान लगाउन सक्छौं – पछिल्लो समय यसको प्रयोग उच्च छ । नेपालका कुना काप्चामा पनि ट्वाइलेट पेपरको प्रयोग भएको देखेका छौं । अझै यसको खपत बढेको व्यवसायी कै भनाइलाई आधार मान्दा माग उच्च रहेको अनुमान सहजै लगाउन सकिन्छ । तर, यसरी ट्वाइलेट पेपर बनाउन कति रूख काट्नुपर्ला ? सोच्नुभएको छ ?

ट्वाइलेट पेपर रूख काटेर नै बनाउने भएकाले यसले मानसलाई सहज बनाए पनि वातावरणलाई भने असर पुर्याएको विज्ञ बताउँछन् । भन्छन्, ‘यो क्रम बढ्ने हो भने रूखको संख्या अवश्य घट्ने छ । त्यसैले ट्वाइलेट पेपरको भन्दा पानीकै प्रयोग गर्नु उत्तम हुन्छ ।’ ट्वाइलेट पेपर निर्माण प्रक्रियामा यसको प्राथमिक कच्चा पदार्थको रूपमा नयाँ रूखको कटान हुन्छ । यो क्रम बढेकाले विश्वका संरक्षणकर्मी वन मासिने चिन्ता व्यक्त गर्छन् ।

एक अध्ययनका अनुसार प्रत्येक दिन लगभग २७ हजार रूख ट्वाइलेट पेपर बनाउन को लागी काटिन्छ, जुन वार्षिक ९.८ मिलियन रूख हो । उपभोक्ता डेटा विशेषज्ञहरूका अनुसार, प्रति व्यक्ति लगभग १२७ भन्दा बढी ट्वाइलेट पेपरका रोलहरू प्रति वर्ष प्रयोग गरिन्छ, जुन यूकेमा मात्र प्रति वर्ष लगभग ८.५ बिलियन ट्वाइलेट रोलहरू बराबर हुन्छ । त्यसैले अब ट्वाइलेट पेपरका लागि रूख काट्न बन्द गर्नुपर्ने विज्ञको सुझाव छ ।
यस कारण रोकिनुपर्छ ट्वाइलेट पेपरका लागि रूख काट्न
१, वन विनाश – यो एक प्रमुख पर्यावरणीय समस्या हो जसले वन्य जन्तुको बासस्थानको हानि, जलवायु परिवर्तन, माटोको क्षय, र जैविक विविधताको हानि निम्त्याउँछ ।

२, माटोको क्षय – जब रूख काटिन्छ, यो प्राकृतिक रूपमा बिरलै बढ्छ । यसको मतलब नयाँ रूख रोप्नु पर्छ । रूखको जरा हटाउनाले माटोको क्षय हुन सक्छ । माटोको क्षय भनेको उर्वर जमिनको क्षति, बाढीको बढ्दो जोखिम र वरपरको जमिन र जलमार्गको प्रदूषण हो ।

३, जलवायु परिवर्तन – रूखहरूले वायुमण्डलबाट कार्बन डाइअक्साइड सोस्छन्, र अक्सिजन छोड्छन् । रूखहरूको सामूहिक कटाईले यस प्रक्रियालाई धेरै असर गर्छ – फलस्वरूप कार्बन डाइअक्साइड वायुमण्डलमा फर्किन्छ । ग्लोबल वार्मिंगको लगभग १० प्रतिशतको कारण वन विनाश नै हो ।

४, सामाजिक प्रभाव – विश्वभरका समुदायहरू आफ्नो जीविकोपार्जन र सांस्कृतिक परम्पराहरूका लागि वनहरूमा भर पर्छन् । रूखहरू काट्दा यी समुदायहरूमा प्राकृतिक स्रोतहरूमा पहुँच घटाएर र तिनीहरूको जीवन शैलीमा बाधा पुर्याएर नकारात्मक असर पर्न सक्छ ।
विकल्पमा के गर्ने ?
अब विकल्पको खोजी आवश्यक छ । उदाहरणका लागि बाँस जस्ता विरुवा रोप्नुपर्छ । यसलाई काटेमा अर्को त्यहीँ रूखबाट उम्रन्छ ।

पहिले काटिएका जराबाट नयाँ बिरुवाहरू बढ्दै जाँदा यसले माटोको क्षयलाई रोक्छ । यो सबैभन्दा छिटो बढ्दो बिरुवा हो र एक वर्ष पछि ७० वर्ष सम्म पुनः उत्पादन दिन सक्छ । यस्तो विरुवा रोपेर वा बढाएर अन्य रूखको विकल्पमा बाँसको प्रयोग मात्र पनि गर्न सकिन्छ ।

तपाई रूख बचाउनुपर्छ भन्ने मै पर्नुहुन्छ होला । किनकी यो समाचार पढीरहनुभएको छ । त्यसैले हामीले पानीको सहज पहुँच भएको स्थानमा ट्वाइलेट पेपरको साटो पानीकै प्रयोग गर्न सक्छौं ।

वन फँडानी कम गर्ने बाँसको प्रयोगलाई बढाउन सकिन्छ । लामो शौचालय रोलहरू सत प्रतिशत बाँसबाट बनाइन्छ । तिनीहरू रूख–मुक्त, प्लास्टिक–रहित, र शाकाहारी हुन् ।