काठमाडौं – प्रत्येक १८ महिनामा पृथ्वीको कुनै न कुनै भागमा सूर्यग्रहण लाग्छ । आज (अप्रिल ८) मा हुने सूर्यग्रहणलाई लिएर विश्वभरका मानिसहरू उत्साहित छन्, किनभने उत्तर अमेरिकाका केही भागमा पूर्ण सूर्यग्रहण देखिने छ र त्यहाँ चार मिनेट नौ सेकेण्डसम्म पूर्ण अँध्यारो हुनेछ । यो सूर्यग्रहण क्यानडा, उत्तरी अमेरिकादेखि मेक्सिकोसम्म देखिनेछ । यो समय अघिल्लो सूर्यग्रहणभन्दा धेरै लामो छ, त्यसैले नासाका वैज्ञानिकहरूले यस अवधिमा धेरै प्रयोग गर्ने योजना बनाएका छन् ।

यो शताब्दीमा तीनवटै देश अमेरिका, क्यानडा र मेक्सिकोमा पहिलो पटक पूर्ण सूर्यग्रहण देख्न सक्ने भएकाले कत्तिको दुर्लभ हुन्छ भन्ने कुराको अनुमान लगाउन सकिन्छ । चन्द्रमा सूर्यभन्दा पृथ्वीको ४०० गुणा नजिक छ, तर चन्द्रमा पनि सूर्यभन्दा ४०० गुणा सानो छ । यस कारण जब चन्द्रमा सूर्य र पृथ्वीको बीचमा सीधा रेखा बिन्दुको रूपमा आउँछ यसले सूर्यलाई ढाक्छ र हामी ग्रहण देख्छौं ।

कहिले यो सूर्यग्रहण देखिन्छ त कहिले देखिँदैन । तर, यसपटकको सूर्यग्रहण महत्वपूर्ण भएकाले लाखौं मानिसले यो कार्यक्रम हेर्न सक्नेछन् । एक अनुमान अनुसार ३१ लाख मानिसले यो ग्रहण हेर्न सक्नेछन् । नर्थ क्यारोलिना, अमेरिकाको एनसी स्टेट युनिभर्सिटीले ग्रहणको समयमा वन्यजन्तुमा कस्तो प्रभाव पार्छ भन्ने कुरा पत्ता लगाउनेछ । यस प्रयोगमा टेक्सास राज्य चिडियाखानामा २० जनावरहरूको व्यवहार अध्ययन गरिनेछ । नासाको एक्लिप्स साउण्डस्कयाप्स प्रोजेक्ट पनि जनावरको व्यवहार अध्ययन गर्न डिजाइन गरिएको हो ।

परियोजनामा ग्रहणको कारण पूर्ण अन्धकारमा जनावरहरूको आवाज र जनावरहरूको प्रतिक्रिया रेकर्ड गर्न माइक्रोफोनजस्ता साना उपकरणहरू जडान गर्ने समावेश छ । ग्रहण बेल्टबाट टाढा अमेरिकाको भर्जिनियास्थित नासाको वालोप्स बेसबाट तीनवटा साउन्डिङ रकेट प्रक्षेपण गरिने छ । रकेटले सूर्यग्रहणको समयमा वायुमण्डलमा हुने परिवर्तनहरू रेकर्ड गर्नेछ ।

तीनवटै आवाज सुन्ने रकेटहरू पृथ्वीबाट ४२० किलोमिटरको उचाइमा जानेछन् र त्यसपछि पृथ्वीमा ठोक्किने छन्। पहिलो रकेट ग्रहण लाग्नु ४५ मिनेट अगाडि, दोस्रो रकेट ग्रहणको समयमा र तेस्रो रकेट ग्रहणको ४५ मिनेटपछि प्रक्षेपण गरिने छ । साउन्डिङ रकेटको सहयोगमा ग्रहणको समयमा यस तहमा हुने परिवर्तनको महत्वपूर्ण अध्ययन गरिनेछ ।

एआईको सहयोगमा हजारौं तस्बिरहरू थपिने छन् । नासाको सहयोगमा एक रोचक प्रयोग गरिनेछ । यो प्रयोगअन्तर्गत सूर्यग्रहण हेर्ने मानिसहरूलाई यसको फोटो खिच्न भनिएको छ । विभिन्न ठाउँबाट हजारौं मानिसले खिचेका तस्बिरलाई आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्सको सहयोगमा जोडेर विश्लेषण गरिने छ । यसबाट ग्रहणको समयमा सूर्यको गोलाकार घेराबाहिर विभिन्न ग्यासबाट बनेको वायुमण्डलका विभिन्न तस्विरहरू प्राप्त हुनेछन् ।

नासाको हाई अल्टिच्युड रिसर्च प्लेनले ५० हजार फिटको उचाइबाट ग्रहणको फोटो खिच्नेछ । ग्रहणको समयमा वायुमण्डलीय र जलवायु परिवर्तनहरू रेकर्ड गर्न एक ग्रहण बेलुन परियोजना पनि लागू गरिनेछ ।

लगभग ६०० बेलुन वायुमण्डलमा छोडिनेछ। पृथ्वीको सतहबाट ३५ किलोमिटरसम्म उड्न सक्ने यी बेलुनहरूसँग विभिन्न उपकरणहरूले कीर्तिमान बनाउनेछन् । यसबाहेक पार्कर सोलार प्रोब, युरोपेली स्पेस एजेन्सी र नासाको सोलार अर्बिटर र अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशनमा रहेका अन्तरिक्ष यात्रीहरूले पनि यस ग्रहणको प्रभावको अध्ययन गर्नेछन् । सूर्यग्रहण हेर्न क्यानडाको नियाग्रा फल्स नजिक १० लाखभन्दा बढी मानिस भेला हुने अपेक्षा गरिएको छ ।
– बीबीसी