काठमाडौं – संसारमा साङ्लो मन पराउने मान्छे कमै होलान् । धेरैजसो मानिसहरू यो देख्ने बित्तिकै डराउँछन् वा मार्न दौडन्छन् । तर, यो छ खुट्टा भएको कीरा पनि कम जिद्दी छैन, जो धेरै प्रयास गर्दा पनि सजिलै मर्दैन । यो एक निमन्त्रित पाहुना हो जुन हाम्रो घरमा बस्नको लागि यति अभ्यस्त भएको छ कि यो अक्सर भान्साको पाइप, बाथरूम वा ओसिलो दराजमा लुकेको देख्न सकिन्छ ।

तर, के तपाईंले कहिल्यै सोच्नुभएको छ कि कसरी यी साना कडा जीवहरू संसारको लागि समस्याको कारण बन्न पुगे ? एउटा चाखलाग्दो नयाँ अध्ययनले साङ्लोहरूको अचम्मको इतिहास र महाद्वीपहरूमा तिनीहरूको यात्राको वर्णन गरेको छ । यसले अनगिन्ती चुनौतिहरूको बावजुद उनीहरू कसरी बाँच्न सके, र विकसित भई विश्वभर फैलिए प्रष्ट पारेको छ ।

मानव सभ्यताको उदयले सहरी वातावरणमा अनुकूल प्रजातिहरूको विकास र विस्तारलाई गति दियो । केही प्रजातिहरू आक्रामक कीटहरू भएका छन्, जसले मानव कल्याण र आर्थिक समृद्धिमा गहिरो प्रभाव पारेको छ ।

तिनीहरूको नयाँ अध्ययनले दक्षिणपूर्वी एसियाको सानो उत्पत्तिबाट युरोप र विश्वका अन्य भागहरूमा साङ्लो कसरी फैलियो भनेर देखाउन आनुवंशिकी प्रयोग गर्छ । यो खोज साङ्लोको हजारौं वर्षको इतिहासमा आधारित छ, जसले यो स्पष्ट गर्छ कि यी जीवहरू मानवसँगै संसारका अन्य भागहरूमा फैलिएका छन् ।

यस अध्ययनमा वैज्ञानिकहरूले १७ देश र छ महादेशका २८० भन्दा बढी साङ्लोको जीन अध्ययन गरेका छन् । उनीहरूले पत्ता लगाए कि जर्मन साङ्लो र संसारभरि पाइने सबैभन्दा सामान्य प्रजातिको साङ्लो वास्तवमा एसियाली साङ्लोबाट सरेका हुन् । यो प्रजाति लगभग २१०० वर्ष पहिले एशियाली साङ्लोबाट विकसित भएको हुन सक्छ । सम्भवतः यो भारत वा म्यानमारमा मानव बस्तीको लागि अनुकूल परिस्थितिको कारण भएको हो ।

खोजले यो सिद्धान्तलाई पनि समर्थन गर्दछ कि जर्मन साङ्लोको वंश यसको पुर्खा, एशियाई साङ्लोसँग जोडिएको छ । यस प्रकारको साङ्लोको प्रजाति अझै पनि एशियामा अवस्थित छ ।

यी मार्गहरूले साङ्लोलाई धेरै क्षेत्रहरूमा फैलाउन, विभिन्न वातावरणमा अनुकूलन गर्न र सबैभन्दा व्यापक र लचिलो कीराहरू मध्ये एक बन्न मद्दत गर्यो । मानिसहरूसँग गोप्य रूपमा यात्रा गर्ने र नयाँ वातावरणमा अनुकूलन गर्ने तिनीहरूको क्षमताले तिनीहरूलाई विश्वभर आफ्नो प्रभुत्व स्थापित गर्न मद्दत गर्यो।

यस अध्ययनमा अन्वेषकहरूले २,००० वर्षको विकासको इतिहास र साङ्लोहरूको बसाइँसराइलाई जोडेका छन् । यस अध्ययनमा भारत, सिंगापुर, चीन, रुस, अमेरिकालगायत विश्वका धेरै देशका वैज्ञानिकहरू संलग्न थिए । उक्त अध्ययनमा भारतको अशोका विश्वविद्यालयको त्रिवेदी स्कुल अफ बायोसाइन्सेसका अनुसन्धानकर्ताहरू संलग्न थिए । यस अध्ययनको नतिजा प्रोसिडिङ्स अफ द नेसनल एकेडेमी अफ साइन्सेज जर्नलमा प्रकाशित भएको छ ।

मानिससँग लामो दूरीको यात्रा गरेर साङ्लोहरू दुर्गम क्षेत्रमा पुगेका थिए । यस अध्ययनले साङ्लोको यात्रा दक्षिणपूर्वी एसियाबाट सुरु भएको खुलासा गरेको छ । यसपछि तिनीहरू दुई मुख्य मार्गबाट संसारमा फैलिए । करिब १,२०० वर्ष पहिले तिनीहरूले पश्चिमबाट मध्यपूर्वको यात्रा गरेका थिए । सैनिकका लागि पठाइने सामग्रीमा लुकाएर उनले यो यात्रा गरेको वैज्ञानिकहरूको अनुमान छ ।

यदि हामी यसलाई हेर्छौं भने, १८औं शताब्दी सम्म, जर्मन काक्रोचहरू प्रायः एशियामा सीमित थिए । युरोपमा उनीहरूको प्रवेशको हाम्रो अनुमानित समय प्रारम्भिक ज्ञठटण् को ऐतिहासिक रेकर्डसँग मेल खान्छ । वैज्ञानिक अनुसन्धान र ऐतिहासिक अभिलेखहरूले देखाउँछ कि यस पछि, लगभग २७० वर्ष पहिले, तिनीहरू विशाल महासागर पार गरी डच र ब्रिटिश ईस्ट इण्डिया कम्पनीको व्यापारिक जहाजहरूमा युरोप पुगेका थिए । पछिका आविष्कारहरू जस्तै स्टीम इन्जिन र इनडोर प्लम्बिंगले उनीहरूलाई ठूलो दूरी यात्रा गर्न र घर भित्र फस्टाउन अनुमति दियो, जहाँ तिनीहरू आज सामान्यतया पाइन्छ ।

यी मार्गहरूले साङ्लोलाई धेरै क्षेत्रहरूमा फैलाउन, विभिन्न वातावरणमा अनुकूलन गर्न र सबैभन्दा व्यापक र लचिलो कीराहरू मध्ये एक बन्न मद्दत गर्यो । मानिसहरूसँग गोप्य रूपमा यात्रा गर्ने र नयाँ वातावरणमा अनुकूलन गर्ने तिनीहरूको क्षमताले तिनीहरूलाई विश्वभर आफ्नो प्रभुत्व स्थापित गर्न मद्दत गर्यो। यसपछि १९ औं शताब्दीको उत्तरार्ध र २०औं शताब्दीको शुरुवातको बीचमा साङ्लोको यो प्रजाति विश्वको बाँकी भागमा फैलियो ।

अचम्मको कुरा, तिनीहरू अब प्राकृतिक बासस्थानहरूमा फेला पर्दैनन् । सुरुमा यी जीवहरू बाहिर जङ्गल र खेतबारीमा बस्ने गर्थे र बाहिर फस्टाएको थियो । मानिसहरूले सहरहरू र भित्री वातावरणको विकास गरेपछि, साङ्लोले घरभित्रै सर्ने मौका उठायो । प्रशस्त खानाको साथ न्यानो घरहरूले यी कठोर प्राणीहरूलाई फस्टाउनको लागि आदर्श वातावरण प्रदान गर्यो ।

यस समयमा पनि, उनको अद्भुत अनुकूलनताले उनलाई मद्दत गर्यो । समय बित्दै जाँदा तिनीहरूले कठोर ठाउँहरूमा बाँच्न मद्दत गर्ने गुणहरू विकास गरे । तिनीहरू साना ठाउँहरूमा लुक्न, अँध्यारो क्षेत्रहरूमा सर्ने र द्रुत रूपमा प्रजनन गर्न माहिर भए। यो अनुकूलनले उनीहरूलाई घरभित्र फस्टाउन मद्दत ग¥यो, जहाँ उनीहरू अब स्थायी बासिन्दा भएका छन् । मानव वातावरणको फाइदा उठाउने तिनीहरूको क्षमताले यस जीवलाई विश्वभरका शहरी क्षेत्रमा सफल बनाएको छ । यही कारणले गर्दा आज धेरै प्रयास गर्दा पनि यी जीवहरू सजिलै घरबाट बाहिर निस्कँदैनन् ।

यी साङ्लोहरूलाई हटाउन किन यति गाह्रो छ भन्ने बारेमा हार्वर्ड विश्वविद्यालयमा कीराहरू अध्ययन गर्ने पोस्टडक्टोरल अनुसन्धानकर्ता कियान ताङले एसोसिएटेड प्रेसलाई जानकारी दिएका छन् कि यसको पछाडिको कारण तिनीहरूको द्रुत विकास हो । उनका अनुसार साङ्लोले कीटनाशकको प्रतिरोधी क्षमता छिट्टै विकास गर्छ, जसले गर्दा नियन्त्रण गर्न निकै कठिन हुन्छ ।

द्रुत अनुकूलनको अर्थ कीटहरू नियन्त्रण गर्ने परम्परागत विधिहरू प्रायः समयसँगै प्रभावकारी हुन बन्द हुन्छ । यस्तो अवस्थामा उनीहरूको विकास, फैलावट र अचम्मको अनुकूलन क्षमतालाई बुझ्ने हो भने उनीहरूको इतिहास र कमजोरीहरू बुझ्न मद्दत मिल्छ । यसको मद्दतले, तिनीहरूलाई नियन्त्रण गर्न वैकल्पिक विधिहरू विकास गर्न सम्भव हुन सक्छ, जसको मद्दतले हामी यी नचाहिने अतिथिहरूलाई सधैंको लागि अलविदा भन्न सक्षम हुनेछौं ।

यी साङ्लोहरू हाम्रो घरमा नचाहिने पाहुना भए तापनि तिनीहरूको रोमाञ्चक इतिहास र फैलावटको यात्राले तिनीहरूको अद्भुत अनुकूलनता प्रमाणित गर्छ ।